تاثیر بیداری اسلامی در تغییر سیاسی کشورهای تونس، مصر و لیبی

 

   وقوع جنبش‌های اخیر کشورهای خاورمیانه و جهان عرب، که از اعتراضات مردمی در تونس آغاز و دامنه آن کشورهای مصر، لیبی، یمن، بحرین و غیره کشیده شده، برخی از نقد و تحلیل‌ها را پیرامون ماهیت این تحولات، علل، انگیزه و زمینه‌های رخدادهای گذشته و حال درکشورهای یادشده مطرح می‌کند، در این خصوص تحلیل‌ها و تعابیر متفاوتی در مورد این خیزش‌ها به کار می‌رود که حاکی از برداشت‌ها و تفاسیر گوناگون گاه متعارض است. گذشته از مباحثی مثل خیزش اسلامی یا بهار عربی، تعابیر دیگری نیز به کار می‌رود که عبارتند از: جنبش‌های دموکراسی­خواهی، بنیادگرایی رادیکال، دگرگونی سازنده خاورمیانه، رادیکالیسم سیاسی و...

       بسیاری از اندیشمندان سعی کرده‌اند از جنبه‌های ویژه در پرتو دیدگاه‌های گوناگون به بررسی علت، چرایی و دلایل خیزش در کشورهای عربی بپردازند، دسته‌ای نقش گروه‌های سیاسی در انقلاب دست گذاشته‌اند و شمار دیگری به نقش عوامل بیرونی وکسانی نقش شبکه‌های اجتماعی و کسانی دیگر به عوامل اجتماعی و اقتصادی پرداخته‌اند، در مورد اتفاقات اخیر شکل گرفته در کشورهای شمال آفریقا، اگر چه تحلیل‌های متنوع و مختلفی ارائه شده است، اما به اعتقاد اکثریت اندیشمندان این تحولات دارای بن­مایه‌های قوی اسلامی می‌باشد، از همین رو است که عنوان بیداری اسلامی برای توصیف آن برگزیده شده است.

واژگان کلیدی: بیداری اسلامی، جنبش‌های اسلامی، تغییر سیاسی، کشورهای شمال آفریقا، تونس، مصر، لیبی

 

 فهرست مطالب

 

فصل اول :مفاهیم و کلیات تحقیق

1 ـ 1 : مقدمه ............................................................................... ........................................................13  

1 ـ 2 : بیان مسئله .............................................................................................................................. 14

1-3: اهمیت و ضرورت تحقیق...........................................................................................................  15

1-4: اهداف تحقیق............................................................................................................................. 15

1-4-1: هدف اصلی تحقیق .................................................................................................................15

1-4-2: اهداف فرعی تحقیق........................................................................................................ ..... 16

1-5:سئوالات تحقیق........................................................................................................................... 16

1-5-1:سئوال اصلی.تحقیق................................................................................................................ 16

1-5-2:سئوالات فرعی........................................................................................................................ 16

1-6: روش شناسی تحقیق...................................................................................................................16  

1-6-1: روش تحقیق............................................................................................................................ 16

1-6-2: جامعه آماری............................................................................................................................17

1-6-3: روش نمونه­گیری ....................................................................................................................17

1-6-4: ابزار گردآوری داده‌ها............................................................................................................. 18

1-6-5:روش تجزیه و تحلیل............................................................................................................... 18

1-7:پیشینه تحقیق............................................................................................................................... 18

1-7-1: کتاب .......................................................................................................................................... 19

1 ـ 7 ـ 2: پایان نامه................................................................................................................................20

1 ـ 7 ـ 3: مقالات....................................................................................................................................22

1-8:محدودیت‌های تحقیق.................................................................................................................... 24

1-9:تعریف مفاهیم................................................................................................................................. 25

1-10: سازماندهی پژوهش...................................................................................................................... 30

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

2-1: مقدمه ............................................................................................................................................ 32

2-2:بررسی پیشینه‌ی نظریات کلان روابط بین­الملل  ........................................................................ 33

2-3: چارچوب تحلیلی نظریه سازه­انگاری ......................................................................................... 35

2 ـ 4: سازه انگاری و تحولات جهان عرب.............................................................................................41

فصل سوم : تاریخچه بیداری اسلامی

3-1: مقدمه ........................................................................................................................................... 43

3-2:پیشینه بیداری اسلامی................................................................................................................. 45

3-3: تاریخچه شکل­گیری جنبش‌های اسلامی .................................................................................. 47

3 ـ 4: اهداف مشترک جنبش‌های اسلامی............................................................................................49

3-5: گرایش و دوره‌های تاریخی جنبش‌های اسلامی ......................................................................... 51

3-5-1:گرایش تمدن­گرا-غرب­گرا........................................................................................................ 52

3-5-2: گرایش تمدن­گرا-اسلام­گرا..................................................................................................... 53

3-5-3:گرایش اسلام­گرایی سنتی ...................................................................................................... 54

3 ـ 5 ـ 4:  گرایش اسلام­گرایی اصول­گرا.............................................................................................55

3-6:  درآمدی بر اسلام سیاسی      .....................................................................................................57

3-6-1:مبانی بیداری اسلام سیاسی......................................................................................................58

3-6-2: عوامل ظهور اسلام سیاسی......................................................................................................59

3-6-3: تفاوت اسلام سیاسی با جریان بنیادگرایی ............................................................................59

فصل چهارم – بیداری اسلامی : تونس

4-1:مقدمه: .............................................................................................................................................62

4-2:درآمدی بر تاریخ سیاسی تونس................................................................................................... 62

4-3:تونس پیش از انقلاب .....................................................................................................................63

4-4: ویژگی‌های اساسی نظام سیاسی تونس در دوران حکومت بن­علی ............................................64

4-4-1:دیکتاتوری حزبی........................................................................................................................64

4-4-2: اقتدارگرایی و شخصی بودن قدرت.........................................................................................65

4-4-3:فساد گسترده............................................................................................................................65

4 ـ 4 ـ 4: سیاست سازش با رژیم صهیونیستی.................................................................................. 65

4-4-5:سکولاریسم و سیاست ضدیت با دین........................................................ .... ........................66

4-5:بیداری اسلامی در تونس................................................................................................................69

4-5-1:بررسی دیدگاه‌های گروه‌های اسلامی و نقش آن‌ها در نهضت اسلامی تونس...........................70

فصل پنجم: بیداری اسلامی: مصر

5-1: مقدمه.............................................................................................................................................75

5-2:وضعیت و موقعیت  مصر.................................................................................................................75

5 ـ 3 : تاریخ سیاسی مصر.....................................................................................................................76

5-4:راهی برای آغاز تحولات بنیادین در مصر ....................................................................................78

5-5: عزتی که لگدکوب شد..................................................................................................................78

5-6:موج اسلام­گرایی.............................................................................................................................81

5-7:مهم‌ترین ویژگی‌های حکومت مبارک ..........................................................................................82

5-7-1:فرسودگی حکومت و عدم گردش نخبگان................................................................................82

5-7-2: شخصی بودن قدرت.................................................................................................................82

5-7-3: دموکراسی ظاهری و سرکوب سیاسی....................................................................................82

5-7-4:اقتدارگرایی مبتنی بر هژمونی حزب حاکم: ...........................................................................83

5 ـ 7 ـ 5: سیاست مبارزه با گروه‌های اسلام­گرایان........................................................................... 83

 5 ـ 7 ـ 6: سیاست سازش با رژیم صهیونیستی..................................................................................85

5-7-7:فساد گسترده در طبقه حاکم ..................................................................................................85

5-8:چگونگی آغاز حرکت‌های انقلابی در مصر....................................................................................87

5-9:بررسی دیدگاه‌های اخوان­المسلمین و نقش آن‌ها در تحولات مصر..............................................90

5 ـ 10: عوامل سقوط مرسی و آینده اسلام­گرایان در مصر...................................................................94

فصل ششم – بیداری اسلامی: لیبی

6-1:مقدمه ..............................................................................................................................................98

6-2: وضعیت و موقعیت لیبی ...............................................................................................................98

6 ـ 3: تاریخ سیاسی لیبی......................................................................................................................99

6-4:ساختار سیاسی-اجتماعی لیبی....................................................................................................100

6-5:ویژگی‌های حکومت قذافی ...........................................................................................................102

6-5-1:اتکا به شبکه‌های قبیلگی و خویشاوندی فقدان نهادهای مدرن.............................................102

6-5-2:اقتدارگرایی و سرکوب سیاسی................................................................................................103

6 ـ 5 ـ 3: مبارزه با گروه‌های اسلام­گرا................................................................................................103

6-5-4: فساد گسترده..........................................................................................................................103

6 ـ 6: بیداری اسلامی در لیبی..............................................................................................................105

6-7: چگونگی آغاز حرکت‌های مردمی در لیبی .................................................................................106

6-8: عوامل شکل­گیری این حرکت‌ها..................................................................................................107

6 ـ9: شاخصه‌های مهم انقلاب لیبی.....................................................................................................107

6  ـ 9 ـ 1: جنگ داخلی .......................................................................................................................108

6 ـ 9 ـ 2:  حمایت ناتو از انقلابیون .....................................................................................................109

 6 ـ 9 ـ 3:  حمایت قطر و عربستان سعودی.........................................................................................109

 6 ـ 9 ـ 4:  اسلام سنتی ، مشروعیت بخش مبارزه مردم ....................................................................110

 6 ـ 9 ـ 5:  کشته شدن قذافی و پسرش...............................................................................................110

6-10:مواضع و نقش گرو­ه­ها به ویژه اخوان­المسلمین در تحولات لیبی................................................111

فصل هفتم: جمع ­بندی، نتایج و پیشنهادها                                                              

7-1: مقدمه ...........................................................................................................................................115

7 ـ 2: جمع­بندی....................................................................................................................................115

7 ـ 3: نتایج تحقیق..............................................................................................................................126

 7 ـ4: پیشنهادها.................................................. ...............................................................................130

منابع و مآخذ.........................................................................................................................................133