بررسی اثر زئولیت و سوپرجاذب در شرایط تنش خشکی بر روی صفات کمی وکیفی گیاه کلزا در شهرستان شیراز
این پژوهش جهت بررسی اثر تنش خشکی در مراحل رشدی حساس کلزا و همچنین اثرات کاربرد زئولیت (10تن در هکتار) و سوپرجاذب (1کیلوگرم در هکتار) در قالب طرح بلوک کامل تصادفی به صورت اسپیلت پلات در سه تکرار و در شهرستان شیراز صورت گرفته است و در پایان خصوصیات کمی و کیفی گیاه کلزا تحت تیمارهای ذکر شده مورد آزمایش قرار گرفت.
نتایج نشان داد که تنش خشکی به ویژه در مرحله گلدهی و سپس خورجین دهی سبب کاهش عملکرد دانه، عملکرد روغن و میزان کلروفیل برگ شد. در صورتی که با کاربرد زئولیت و سوپرجاذب تمامی این صفات افزایش پیدا کرد. همچنین تنش خشکی موجب افزایش میزان آنزیم های آنتی اکسیدانت گشته ولی زئولیت و سوپرجاذب مصرفی اثر عکس داشته و صفات کاهش معنی داری نشان دادند. نتایج تجزیه آماری نشان داد که اثر متقابل تنش خشکی و کاربرد زئولیت و سوپرجاذب بر تمامی صفات معنی دار بود. حداکثر عملکرد دانه به عنوان مهم ترین صفت مورد بررسی از تیمار تنش در مرحله ساقه دهی و کاربرد ده تن در هکتار زئولیت + یک کیلوگرم در هکتار سوپرجاذب به میزان 4/3528 کیلوگرم در هکتار به دست آمد و کمترین عملکرد دانه متعلق به تیمار تنش در مرحله گلدهی و عدم مصرف زئولیت و یا سوپرجاذب به میزان 2/1678 بود. لذا از نتایج به دست آمده در این آزمایش می توان چنین نتیجه گیری کرد که مرحله گلدهی و سپس خورجین دهی حساس ترین مراحل در گیاه کلزا می باشند و کاربرد زئولیت (ده تن در هکتار) و سوپرجاذب (یک کیلوگرم در هکتار) برای کاهش اثرات خشکی به عنوان بهترین تیمار مورد بررسی مشخص شد.
واژه های کلیدی: کلزا- تنش خشکی- زئولیت- سوپرجاذب- عملکرد دانه
فهرست مطالب
چکیده.................................................................................................................................................................. 1
فصل اول: کلیات................................................................................................................................................ 2
1-1- مقدمه....................................................................................................................................................... 2
1-2- اهمیت تولید دانه های روغنی......................................................................................................... 4
1-3- تعریف دانه های روغنی...................................................................................................................... 4
1-4- تولید دانه های روغنی........................................................................................................................ 5
1-5- فرضیات ............................................................................................................................................... 5
1-6- اهداف....................................................................................................................................................... 5
1-7 - تاریخچه و کلیاتی درباره کلزا......................................................................................................... 6
1-8- اهمیت کلزا............................................................................................................................................. 9
1- 8-1 - کلزا به عنوان علوفه..................................................................................................................... 11
1- 8- 2- معیارهای اقتصادی در تولید کلزا ........................................................................................... 12
1-9- طبقه بندی کلزا.................................................................................................................................... 13
1- 9-1- مشخصات گیاه شناسی کلزا....................................................................................................... 13
1-9-2- دانه .................................................................................................................................................... 13
1-9-3- مواد متشکل دانه کلزا.................................................................................................................... 13
1- 9- 4- ریشه .............................................................................................................................................. 14
1-9-5- ساقه.................................................................................................................................................... 15
1-9-6- برگ................................................................................................................................................... 15
1- 9-7-گل آذین............................................................................................................................................ 15
1-9-8- میوه..................................................................................................................................................... 16
1-10- رشد کلزا.............................................................................................................................................. 16
1-11- موارد مهم در کشت کلزا................................................................................................................. 18
1-11-1- انتخاب رقم .................................................................................................................................... 19
1-11-2- آماده سازی زمین ....................................................................................................................... 19
1-11-3- کوددهی ........................................................................................................................................ 20
1-11-4- تاریخ کاشت................................................................................................................................... 20
1-11- 5- میزان بذر و تراکم بوته............................................................................................................. 21
1 -11 -6 - عمق کاشت............................................................................................................................... 21
1-12- آبیاری مزرعه ..................................................................................................................................... 23
1-13- برداشت کلزا........................................................................................................................................ 23
1-14- تعریف و تاریخچه کشف زئولیت................................................................................................ 24
1-14-1- طبقه بندی زئولیت ها ............................................................................................................... 25
1-14-2- خواص زئولیت ها ...................................................................................................................... 25
1-14-3- نقش زئولیت در کشاورزی......................................................................................................... 28
1-14-4- كاربرد زئولیت در كشاورزی ..................................................................................................... 28
1-15- سوپرجاذب ها ( هیدروژل ها)...................................................................................................... 29
1-15-1- ساختمان سوپر جاذب های استاکوسورب............................................................................. 31
1-15-2- مقدار کاربرد سوپر جاذب ها..................................................................................................... 31
1- 15-3- روش كاربرد سوپر جاذب ها.................................................................................................... 32
فصل دوم: مروری بر پژوهشهای پیشین.................................................................. 34
2-1 – تنش...................................................................................................................................................... 34
2-2 -تنش خشکی.......................................................................................................................................... 35
2-3 - نقش آب در گیاه................................................................................................................................. 36
2 -4 - تنظیم اسمزی.................................................................................................................................... 38
2– 5- عکس العمل کلزا در برابر تنش خشکی .................................................................................... 39
2 -5-1- تاثیر تنش خشکی بر تعداد دانه در خورجین....................................................................... 41
2– 5-2- تاثیر تنش خشکی بر تعداد خورجین در بوته..................................................................... 42
2 -5-3- تاثیر تنش خشکی بر وزن هزاردانه ........................................................................................ 44
2– 5-4- تاثیر تنش خشکی بر مقدار و درصد روغن دانه ................................................................ 45
2-5-5- تاثیر تنش خشکی بر ارتفاع بوته................................................................................................ 46
2-5-6- تاثیر تنش خشکی بر شاخص برداشت .................................................................................... 47
2-5-7- اثر تنش خشکی بر میزان کلروفیل a + b.............................................................................. 48
2-6- اثرات فیزیولوژیکی تنش آب............................................................................................................. 49
2-7- اثرات بیوشیمیایی تنش آب.............................................................................................................. 49
2-7-1-حمایت آنتی اكسیدانی در كلروپلاست ها................................................................................. 50
فصل سوم: مواد و روشها....................................................................................................................... 53
3-1- مواد آزمایش........................................................................................................................................... 53
3-1-1- موقعیت جغرافیایی و مشخصات اقلیمی محل آزمایش........................................................ 53
3-1-2- خاک محل آزمایش......................................................................................................................... 53
3-2- روش آزمایش......................................................................................................................................... 54
3-2-1- نوع و مشخصات طرح آماری به کار رفته در تحقیقات مزرعه ای...................................... 54
3-2-2- عملیات آماده سازی زمین و پیاده نمودن طرح..................................................................... 55
3-2-3- معرفی رقم هائولا 401................................................................................................................. 55
3-2-4- عملیات کاشت................................................................................................................................. 56
3-2-5- عملیات داشت.................................................................................................................................. 56
3-2-6- عملیات برداشت نهایی................................................................................................................... 56
3-3- نمونه برداری و اندازه گیری صفات................................................................................................. 56
3-3-1- اندازه گیری ارتفاع بوته................................................................................................................. 57
3-3-2- عملکرد دانه ..................................................................................................................................... 57
3-3-3- تعیین شاخص برداشت................................................................................................................. 58
3-3-4- تعیین خصوصیت کیفی(درصد وعملکرد روغن دانه).......................................................... 58
3-3-5- اندازه گیری میزان کلروفیل(a+b )........................................................................................... 58
3-3-6- اندازه گیری میزان فعالیت SOD............................................................................................... 58
3-3-7- اندازه گیری میزان فعالیت CAT................................................................................................ 59
3-4- محاسبه آماری....................................................................................................................................... 59
فصل چهارم: نتایج .................................................................................................... 60
4-1- اتفاع بوته................................................................................................................................................. 60
4-2- تعداد شاخه فرعی................................................................................................................................ 64
4-3- کلروفیل برگ a+b.............................................................................................................................. 66
4-4- تعداد خورجین در بوته....................................................................................................................... 69
4-5- تعد اد دانه در خورجین..................................................................................................................... 74
4-6- وزن هزاردانه........................................................................................................................................... 77
4-7- عملکرد دانه............................................................................................................................................ 80
4-8- عملکرد بیولوژیک................................................................................................................................. 85
4-9- شاخص برداشت.................................................................................................................................... 87
4-10- درصد روغن ....................................................................................................................................... 89
4-11- عملکرد روغن..................................................................................................................................... 93
4-12- آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز (SOD) ........................................................................................ 96
4-13- آنزیم کاتالاز (CAT) ........................................................................................................................ 100
4-14- آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز (GPX) ........................................................................................... 102
فصل پنجم: بحث و پیشنهادات................................................................................. 106
5-1- نتیجه گیری و بحث............................................................................................................................. 106
5-2-پیشنهادات................................................................................................................................................ 107
منابع..................................................................................................................................................................... 108
فهرست جداول
جدول1-1: برخی ارقام رایج در ایران و ویژگی های آنها...................................................................... 22
جدول 3-1- ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک محل آزمایش..................................................... 54
جدول 4-1- تجزیه واریانس صفات ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی و کلروفیل برگ تحت تاثیر عوامل مورد آزمایش 61
جدول 4-2- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و زئولیت و سوپرجاذب بر ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی و کلروفیل برگ............................................................................................................................................................................... 62
جدول4-3- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی و کلروفیل برگ............................................................................................................................................................................... 62
جدول4-4- تجزیه واریانس اجزای عملکرد تحت تاثیر عوامل مورد آزمایش.................................. 71
جدول4-5- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر اجزای عملکرد 71
جدول4-6- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر اجزای عملکرد 72
جدول 4-7- تجزیه واریانس عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت تحت تاثیر عوامل مورد آزمایش 82
جدول4-8- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت................................................................................................................................................................ 82
جدول4-9- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت................................................................................................................................................................ 83
جدول 4-10- تجزیه واریانس، درصد روغن، عملکرد روغن تحت تاثیر عوامل مورد آزمایش... 91
جدول 4-11- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر درصد روغن و عملکرد روغن 91
جدول 4-12- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر درصد روغن و عملکرد روغن 92
جدول 4-13- تجزیه واریانس آنزیم های GPX,CAT,SOD تحت تاثیر عوامل موثر آزمایش97
جدول 4-14- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر میزان فعالیت آنزیم GPX,CAT,SOD..................98
جدول 4-15- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر میزان فعالیت آنزیم GPX,CAT,SOD.....98
فهرست اشکال و نمودارها
شکل1-1- نمایی از ساختار زئولیت............................................................................................................ 25
شکل 3-1- نقشه طرح................................................................................................................................... 55
نمودار 4-1- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر ارتفاع بوته 63
نمودار 4-2- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر ارتفاع بوته 63
نمودار 4-3- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر تعداد شاخه فرعی 65
نمودار 4-4- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر تعداد شاخه فرعی 66
نمودار4-5- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر کلروفیل برگ 68
نمودار 4-6- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر کلروفیل برگ 69
نمودار4-7- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب برتعداد خورجین در بوته 73
نمودار 4-8- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر خورجین در بوته 73
نمودار4-9- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب برتعداد دانه در خورجین 76
نمودار 4-10- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر دانه در خورجین 76
نمودار 4-11- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر وزن هزاردانه 79
نمودار 4-12- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر وزن هزاردانه 79
نمودار 4-13- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر عملکرد دانه 84
نمودار 4-14- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر عملکرد دانه 84
نمودار 4-15- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر عملکرد بیولوژیک 86
نمودار 4-16- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر عملکرد بیولوژیک 86
نمودار 4-17- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر شاخص برداشت 88
نمودار 4-18- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر شاخص برداشت 89
نمودار 4-19- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر درصد روغن 92
نمودار 4-20- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر درصد روغن 93
نمودار 4-21- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر عملکرد روغن 95
نمودار 4-22- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر عملکرد روغن 96
نمودار 4-23- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر میزان فعالیت آنزیم SOD 99
نمودار 4-24- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر میزان فعالیت آنزیم SOD 99
نمودار 4-25- - مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر میزان فعالیت آنزیم CAT 101
نمودار 4-26- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر میزان فعالیت آنزیمCAT 102
نمودار 4-27- مقایسه میانگین اثرات متقابل تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر میزان فعالیت آنزیم GPX 105
نمودار 4-28- مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و مصرف زئولیت و سوپرجاذب بر میزان فعالیت آنزیم GPX 105